М. Сматрыцкі адлюстроўвае ўмовы міжканфесійнай барацьбы, вызначае грамадскія і сацыяльна-палітычныя супярэчнасці ў Рэчы Паспалітай і магчымыя шляхі іх вырашэння. Яго творчасць падзяляецца на праваслаўны і уніяцкі перыяды. М. Сматрыцкі спачатку абараняе старажытныя прывілеі праваслаўных і свабоду веравызнання як шлях захавання сацыяльнай стабільнасці і дзяржаўнай незалежнасці. М. Сматрыцкі-ўніят – прыхільнік ідэі царкоўнай еднасці і аўтакефаліі ўніяцкай царквы, вызначэння паўнамоцтваў улады.